Ernâni Lopes: "enthousiaste" leraar, "geëngageerde" politicus

Ernâni Rodrigues Lopes, een hoge ambtenaar bij de Bank van Portugal, hoofd van de diplomatieke missie in Brussel tijdens de overgangsperiode tussen de jaren 70 en 80, en minister van Financiën van 1983 tot 1985, is een sleutelfiguur in de financiële, economische en politieke geschiedenis van een veranderend Portugal, na 25 april en aan de vooravond van de toetreding tot de Europese Economische Gemeenschap. Hij is tevens de hoofdpersoon in het boek "Ernâni Lopes: Leven en Gedachten", dat op woensdag 10 september om 18.00 uur publiekelijk wordt gepresenteerd tijdens de conferentie ter ere van de hoogleraar en econoom aan de Katholieke Universiteit (de instelling die het werk ook publiceert). De president van de Republiek zal aanwezig zijn en de slottoespraak houden.

"Ernâni Lopes: Leven en Gedachten" wordt gecoördineerd door José Pena do Amaral, Roberto Carneiro, Abraão de Carvalho, Filipe Coelho, José Poças Esteves, Madalena Martins en Sónia Ribeiro. Zij selecteerden en ordenden teksten uit een enorm archief: van aantekeningen tot wetenschappelijke artikelen, van openbare toespraken tot interviews. Het doel was om het publieke profiel van Ernâni Rodrigues Lopes te schetsen, zoals blijkt uit zijn politieke daden en de beslissingen die hij verdedigde tijdens zijn regeringsfuncties. Maar dit boek toont ook duidelijk de wens om een ​​meer persoonlijke kant te laten zien, zijn persoonlijke overtuigingen, met name met betrekking tot zijn gezinsleven en zijn relatie met het geloof.

Het boek bestaat niet uitsluitend uit teksten van de auteur zelf. In dit fragment, dat Observador voorafgaand aan de publicatie openbaar maakt, lezen we een tekst van een andere auteur. De auteur is Amílcar Theias, voormalig minister van Stedenbouw, Ruimtelijke Ordening en Milieu in de regering van Durão Barroso tussen 2003 en 2004. Naast politicus was Theias ook student aan de universiteit van een toenmalig "jonge assistent", Ernâni Lopes, en maakte hij deel uit van door hem gevormde werkgroepen. In deze tekst blikt hij terug op Ernâni Lopes' academische carrière en vroege politieke initiatieven, de rol die hij speelde bij de toetreding van Portugal tot de toenmalige EEG en de impact van latere politieke beslissingen.

Ik ontmoette Ernâni Lopes in mijn derde jaar aan het Hoger Instituut voor Economische en Financiële Wetenschappen, toen hij, een jonge assistent, ons theorieën over economische ontwikkeling bijbracht. Zijn lessen waren heel anders dan die we in de voorgaande twee jaar van onze opleiding hadden gehad. Een wereld die werd ingekapseld door een vastberaden manier van denken, binnen een kapitalistisch, abstract en materieel model, waarin bijna alles in vergelijkingen werd vertaald, werd nu geconfronteerd met de echte wereld, gecentreerd rond mensen en sociale dynamiek. Geschiedenis, twijfel, methode en strategie kwamen naar voren als de belangrijkste instrumenten voor het analyseren van de maatschappij, haar gedrag en haar projectie op de toekomst. Een paar dagen geleden, toen ik het overlijdensbericht in de Financial Times las over Sir Alan Budd, een van de mentoren van de ommekeer in het Engelse economische beleid ten tijde van Margaret Thatcher, moest ik denken aan Ernâni Lopes en daarom kon ik het niet laten om de volgende regels op te schrijven: "Budds daaropvolgende succes onderstreept een punt dat vandaag de dag nog steeds relevant is: dat de beperkte, wiskundige focus van de academische economie geen noodzakelijk of voldoende ingrediënt is om het economische beleid te verbeteren" (FT Weekend 21/22 januari 2023).

Dit waren veel boeiendere onderwerpen. Ernâni Lopes was een aanstekelijke persoonlijkheid in het enthousiasme waarmee hij zijn onderwerpen presenteerde, of het nu ging om fysiocratisme tot marxisme, of de oorzaken van onderontwikkeling tot ontwikkelingsstrategieën.

Hij toonde altijd enthousiasme en betrokkenheid bij zijn vele activiteiten gedurende zijn hele leven. Hij stond niet onverschillig tegenover de mensen met wie hij omging. Ik herinner me, tijdens een zeer turbulent academisch jaar, 1969/70, toen de lessen praktisch stil lagen en ik niet langer zijn student was, de troost die ik van hem kreeg in het licht van mijn angsten en dilemma's tussen mijn toewijding aan academische bezigheden en het risico mijn studie te moeten onderbreken en opgeroepen te worden voor militaire dienst. Aan het einde van het jaar steunde hij, samen met de directeur van het Hoger Instituut voor Economische en Financiële Wetenschappen, professor Manuel Jacinto Nunes, mijn reis naar Engeland voor een trainingsseminar voor jonge Europese politici, georganiseerd door leden van de Engelse sociaaldemocratische en liberale partijen. Hij onderhield een breed netwerk van contacten, invloedrijk onder de jongere generaties, op wie hij vertrouwde voor toekomstige projecten. Ik heb zelden iemand gezien die zijn acties zo op teamwork baseerde en die zijn medewerkers waardeerde en motiveerde. Een paar maanden na de revolutie van 25 april zocht hij mij op bij het ministerie van Financiën om met hem samen te werken in het nieuw opgerichte studiebureau van de PSD. Deze samenwerking was van korte duur, want kort daarna vertrok hij naar Bonn als ambassadeur van Portugal bij de regering van de Bondsrepubliek Duitsland. Melo Antunes, minister en belangrijkste politieke en economische strateeg van de militaire beweging, had Ernâni, een hoge ambtenaar bij de Bank van Portugal, aangesteld met de missie om de steun van de meest beslissende Europese staat te verwerven voor financiële steun aan Portugal, cruciaal voor het nieuwe regime. Zijn verblijf in Bonn zou zijn bewondering voor Duitsland en zijn bevolking, zijn cultuur, zijn filosofie, zijn muziek en de strengheid en zelfdiscipline die zo goed bij zijn karakter pasten, versterken. In 1979 besloot de presidentiële regering, onder leiding van Carlos Mota Pinto, hem in Brussel te plaatsen om leiding te geven aan de diplomatieke missie aldaar, die de onderhandelingen over de toetreding van Portugal tot de Europese Gemeenschappen dynamiek moest geven. De onderhandelingen, die in 1978 parallel met die van Portugal en Spanje waren gestart, hadden weinig voortgang geboekt. De weerstand, zowel van de huidige lidstaten van de Europese Gemeenschappen als van binnenuit, was aanzienlijk. Het besef groeide dat er iemand in Brussel moest worden aangesteld met politiek profiel, initiatief en het vermogen om een ​​dialoog op gang te brengen die de onderhandelingen weer op de rails kon krijgen. Ernâni zou uiteindelijk die zomer in Brussel landen, tijdens de overgang van de regering van Mota Pinto naar de regering van Maria de Lurdes Pintassilgo. Zijn goede relatie met Sousa Franco, de nieuwe minister van Financiën, zou echter de lancering van zijn missie in Brussel vergemakkelijken.